تهران در آخرالزمان

تهران در آخرالزمان
 تاریخچۀ ری

«ری» شهری است با پیشینه ای چند هزار ساله که زمانی از بزرگترین و آبادترین شهرهای جهان به شمار می رفت. این شهر که روزگاری در مسیر جادّۀ ابریشم که غرب دنیای آن زمان را به شرق وصل می‌کرده است، قرار داشت و بازرگانانی از گوشه و کنار جهان در آنجا رفت و آمد داشتند، به گفتۀ اصمعی، «عروس دنیا و مرکز تجارت مردم» بود(1). ری باستان که در تقاطع محورهای خراسان، تبرستان، قزوین، گیلان، قم و ساوه واقع شده بود، به سبب مرکزیّت مهمّ سیاسی، بازرگانی، اداری و مذهبی از قدیم مورد توجّه بوده و مدّعیان حکومت و جویندگان قدرت، همواره این مرکز راهبردی را مورد تهاجم قرار می‌داده‌اند.

این شهر در طول تاریخ با حوادث دهشتباری، مانند زلزله، اختلافات داخلی و هجوم بیگانگان که هر کدام خرابی و کشتار را در پی داشت، رو به رو بود. ری از قرن سوم هجری قمری به بعد، با وقوع چند زلزلۀ شدید، کم کم رو به ویرانی نهاد. در نیمۀ اوّل قرن پنجم هجری سلطان محمود غزنوی به این شهر حمله کرد(2) و در نیمۀ اوّل قرن هفتم هجری مغولها بر آن تاختند(3). هنوز آثار زلزله های پیشین و حملۀ ددمنشانۀ مغولان از بین نرفته بود که در نیمۀ دوم قرن هشتم هجری، ری دچار زلزله ای ویرانگر شد و یورش سپاهیان تیمور لنگ آسیبهای زیادی بر این شهر وارد ساخت و آن را به ویرانه ای تبدیل کرد. همۀ اینها اسباب خرابیهای گستردۀ ری را فراهم ساخت، به گونه ای که از آن پس، ری دیگر روی آبادانی به خود ندید و از ری قدیم تنها بخشی از آن که اکنون به «شهر ری» معروف می باشد، بر جای مانده است و ویرانه های ری قدیم هنوز نزدیک شهر کنونی ری باقی است.

بر اساس گزارشهای تاریخی، حمله به ری که با خود خرابیهای زیاد و کشتارهای گسترده را همراه داشت، بیشتر در زمانی انجام می گرفت که مردم این شهر، دچار کشمکشهای مذهبی یا رقابتهای سیاسی بر سر کسب قدرت و ریاست بودند، و در نتیجه، فرصتِ پیشگیری از هجوم دشمن یا مقاومت در برابر آن را نمی یافتند.

مردم شهر ری با ورود سپاهیان مسلمان به ایران به دین اسلام و مذهب تسنّن گرویدند و در نیمۀ نخست سدۀ دوم هجری به مذهب شیعه روی آوردند. بنا بر نوشتۀ یاقوت حَمَوی (626- 574 هـ.ق)، در قرن ششم و هفتم هجری قمری، نیمی از مردم ری و تمام ساکنان روستاهای اطراف، شیعه و از نیم دیگر نیز بیشترشان سنّیِ حنفی و کمتر آنان شافعی بودند و میان پیروان این سه مذهب اختلافات فراوانی وجود داشت(4).

در کتابی فارسی که حدود سالهای 62-556 هـ.ق به نگارش در آمده است، می خوانیم:

و بری با آنکِ نعمت بسیا ر بود گران باشد

و اهل  وی مخالفت یکدیگر کنند از بهر دین(5).

پس از بروز ویرانیهای گسترده و پیاپی در ری، این شهر مرکزیّت خود را از دست داد و دیر زمانی نپایید تا آنکه «تِهران» که در گذشته، یکی از روستاهای ری بود(6) و در شمال شهر ری و جنوب کوهپایه‌های البرز قرار داشت، کم کم رونق گرفت و در قرن نهـم هجری قمری به آبادی بزرگی تبدیل گردید. شاه تهماسب اوّل صفوی، در سال 961 هـ.ق، فرمان داد دور تهران بارویی بکشند که 4 دروازه و 114 برج داشت و از آن پس، تهران صورت شهر پـیدا کرد. رشد تهران، به دلیل استقرار پایتخت سلسلۀ صفویّه در قزوین و سپس در اسفهان، مدتّی متوقّف شد تا اینکه آغا محمّدخان قاجار، در نخستین سالهای قرن سیزدهم هجری قـمری، آن را به پایتختی برگزید و در داخل ارگ آن که از آثار دوران زندیّه بود، کاخهای سلطنتی ایجاد کرد و شهر رو به آبادانی و گسترش نهاد و در مدّت زمانی حدود دویست سال، به شکل کنونی در آمد و همچنان جایگاه خود را به عنوان پایتخت حاکمان ایران حفظ کرده است. در زمان ما تهران از شهرهای بزرگ و پُرجمعیت جهان به شمار می رود و چنان گسترشی یافته است که از آن با نام «تهران بزرگ» یاد می شود و «شهر ری» که در جنوب شرقی تهران کنونی قرار گرفته است، بخشی از آن به شمار می آید(7). بنا بر این، می توان گفت، واژۀ «تهران» در عصر حاضر، برابر با واژۀ «ری» (شامل شهر و روستاهایش) در قدیم می باشد. شهر تهران اکنون مهمترین منطقۀ ایران است و از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نقش مهمّی را در میان دیگر مناطق کشور ایفا می کند.(8)